De term ‘hoogsensitief kind’ wordt steeds vaker gebruikt om kinderen te beschrijven die intens reageren op prikkels, emoties en hun omgeving. Maar is hoogsensitiviteit echt een aangeboren eigenschap, of zijn we als samenleving te snel met labels? En hoe kun je als ouder een kind ondersteunen dat duidelijk gevoeliger is dan anderen?
Op deze pagina
Hoogsensitiviteit: wetenschap of trend?
De term hoogsensitiviteit (Highly Sensitive Person, HSP) werd in de jaren ‘90 geïntroduceerd door de Amerikaanse psycholoog Elaine Aron. Uit haar onderzoek bleek dat ongeveer 15-20% van de mensen een verhoogde gevoeligheid voor prikkels heeft. Sindsdien is het concept enorm populair geworden, maar ook bekritiseerd.
De kritische blik
Critici stellen dat hoogsensitiviteit geen officiële diagnose is en dat sommige ouders het begrip gebruiken om ‘normaal’ gedrag te verklaren. Vroeger sprak men minder over hoogsensitiviteit en werd een gevoelig kind simpelweg als ‘verlegen’ of ‘gevoelig’ bestempeld. Heeft de maatschappij kinderen veranderd, of kijken we er nu gewoon anders naar?
Wat zegt de wetenschap?
Onderzoek toont aan dat hoogsensitieve mensen een actiever zenuwstelsel hebben en prikkels diepgaander verwerken. Neurowetenschappers hebben aangetoond dat de hersenen van hoogsensitieve personen meer activiteit vertonen in gebieden die verband houden met empathie en diepteverwerking (Acevedo et al., 2014).
Kortom: Hoogsensitiviteit is geen verzinsel, maar een wetenschappelijk onderbouwde eigenschap. Tegelijkertijd is het belangrijk om niet elk gevoelig kind direct als ‘HSP’ te bestempelen.
Trauma en prikkelgevoeligheid
Hoewel hoogsensitiviteit een aangeboren eigenschap is, kan trauma een rol spelen bij het versterken van prikkelgevoeligheid. Wanneer een kind trauma heeft ervaren – of dat nu emotioneel, fysiek of door stressvolle situaties is – kan het zenuwstelsel in een constante staat van ‘overleving’ terechtkomen. Dit betekent dat het kind vaak sneller reageert op prikkels, omdat hun hersenen in de ‘vecht of vlucht’ modus zitten, zelfs als er geen onmiddellijke dreiging is.
Trauma kan de manier veranderen waarop een kind emoties en prikkels verwerkt. Waar hoogsensitieve kinderen van nature al gevoelig zijn, kan een traumatisch verleden de reactie-intensiteit verhogen. Het zenuwstelsel reageert sterker en sneller, wat kan leiden tot overprikkeling en intense emoties.
Hoe trauma invloed heeft op prikkelgevoeligheid:
- Hyperactiviteit van het zenuwstelsel: Het zenuwstelsel van een getraumatiseerd kind is vaak overactief, waardoor ze sneller overprikkeld raken door de omgeving.
- Moeite met zelfregulatie: Trauma kan het vermogen van een kind om emoties te reguleren verstoren, wat leidt tot overreacties of terugtrekking.
- Stressreacties: Triggers in de omgeving die herinneren aan het trauma kunnen het zenuwstelsel in een staat van alarm brengen, zelfs bij kleine prikkels.
Kenmerken van een hoogsensitief kind
Niet elk gevoelig kind is hoogsensitief, en trauma kan de manier veranderen waarop een kind reageert op prikkels. Maar als jouw kind veel van deze kenmerken vertoont, is de kans groot dat het hoogsensitief is of mogelijk beïnvloed is door trauma:
- Diepgaande verwerking – Denkt lang na over situaties, stelt veel vragen.
- Emotioneel intens – Voelt emoties diep en is empathisch.
- Snel overprikkeld – Drukke omgevingen of harde geluiden zijn uitputtend.
- Grote behoefte aan harmonie – Voelt stemmingen van anderen haarfijn aan.
- Sterke intuïtie – Lijkt emoties en intenties van anderen te ‘weten’.
- Perfectionisme – Wil graag alles goed doen en kan faalangstig zijn.
Hooggevoelige kinderen met een sterke wil
Hooggevoelige kinderen met een sterke wil kunnen een bijzonder uitdagende, maar ook krachtige combinatie zijn. Enerzijds voelen ze intens wat er om hen heen gebeurt – prikkels, emoties, stemmingen van anderen – wat hen vaak overweldigt. Anderzijds hebben ze een vastberadenheid die hen helpt om hun eigen weg te volgen, zelfs als dat betekent dat ze tegen de stroom in moeten zwemmen. Dit maakt het voor ouders soms lastig om balans te vinden tussen het respecteren van de gevoeligheid van hun kind en het omarmen van hun sterke wil.
Het is belangrijk om beide eigenschappen te erkennen en te ondersteunen. Wanneer ouders erin slagen om ruimte te geven voor de sterke wil van hun kind, maar tegelijkertijd de gevoeligheid te beschermen, kan deze combinatie leiden tot een kind dat zijn of haar emoties goed begrijpt en leert gebruiken als motor voor persoonlijke groei en succes. Het draait om het vinden van een evenwicht tussen structuur, grenzen en ruimte voor zelfstandigheid, zodat het kind leert om zijn of haar wil op een positieve manier in te zetten, zonder de gevoeligheid te onderdrukken.
Een prachtig boek hierover die mij veel inzicht heeft gegeven is het hooggevoelige kind met een sterke wil.
Hoe ondersteun je een hoogsensitief kind?
Het creëren van een veilige en ondersteunende omgeving waarin een kind zich vrij voelt om zijn of haar emoties en gevoelens te uiten, is essentieel voor hun ontwikkeling en welzijn. Wanneer je een kind laat weten dat het helemaal oke is om zoveel te voelen, geef je ze de ruimte om hun gevoeligheid als een kracht te zien, in plaats van iets waar ze zich voor moeten schamen of zich tegen moeten verzetten.
Het is cruciaal om als ouder een veilige ruimte te creëren, waarin het kind zich begrepen en geaccepteerd voelt. Dit doe je door:
- Emoties te benoemen zonder oordeel: “Ik zie dat je boos bent, het is helemaal oké om boos te zijn.”
- Geduld te hebben en niet meteen oplossingen aan te bieden. Soms willen kinderen gewoon hun emoties delen zonder dat ze een oplossing nodig hebben.
- Aanmoedigen om zich te uiten, bijvoorbeeld door creatief spel, tekenen of praten. Dit geeft hen de tools om hun gevoelens te verwerken op een manier die voor hen werkt.
- Grensbewustzijn ontwikkelen zonder te overprikkelen. Als ze bijvoorbeeld behoefte hebben aan stilte of een rustige plek, respecteer dit dan.
Door veiligheid en acceptatie te bieden, help je je kind te begrijpen dat hun gevoeligheid geen zwakte is, maar een waardevol onderdeel van wie ze zijn. Het stelt hen in staat om hun emoties op een gezonde manier te uiten en te verwerken, wat hen uiteindelijk sterker maakt in het omgaan met de wereld om hen heen.
Creëer ruimte voor alles wat er in hen leeft, zodat ze zich volledig kunnen uiten en in hun eigen tempo kunnen groeien. Het gaat erom dat ze zich gehoord, gezien en geliefd voelen, precies zoals ze zijn.
-
Laat je kind ‘aarden’ Hoogsensitieve kinderen kunnen veel ‘in hun hoofd’ zitten en zich snel overweldigd voelen. Aarden helpt om spanning los te laten. Dit kan door:
- Tijd in de natuur door te brengen (wandelen, klimmen, blotevoetenpad).
- Sensorisch spel met natuurlijke materialen (zand, klei, water, modder).
- Yoga of ademhalingsoefeningen.
-
Beperk prikkels als er sprake is van overprikkeling en geef rust
- Creëer een prikkelarme ruimte waar je kind zich kan terugtrekken.
- Plan rustmomenten na drukke activiteiten.
- Gebruik sensorische hulpmiddelen zoals een verzwaringsdeken of noise-cancelling koptelefoon.
- Let op balans tussen uitdaging en comfort Hoogsensitieve kinderen kunnen snel overweldigd raken, maar ze hebben ook uitdaging nodig. Zorg voor een omgeving waarin ze zichzelf mogen zijn, maar ook leren omgaan met moeilijke situaties.
Hoogsensitiviteit en trauma
Als je vermoedt dat trauma een rol speelt in de prikkelgevoeligheid van je kind, is het belangrijk om niet alleen naar de prikkelgevoeligheid zelf te kijken, maar ook naar de onderliggende trauma’s. Traumagerichte therapieën, zoals EMDR of sensomotorische therapieën, kunnen helpen bij het herstellen van het zenuwstelsel en het verbeteren van de prikkelverwerking.
Hoogsensitiviteit is geen hype, maar ook geen excuus-label
Hoogsensitiviteit is een reëel bestaand fenomeen, maar het is geen modewoord of een excuus om een kind niet uit te dagen. Als ouder kun je je kind helpen door een balans te vinden tussen bescherming en stimulatie. En als trauma een factor is, kan het belangrijk zijn om professionele ondersteuning in te schakelen om de onderliggende problemen te verwerken.
